“Koppel de camera pas los als het overbrengen compleet is. Dit kan de werking van het programma nadelig beïnvloeden.”
Vreemde mededelingen krijgen we soms voorgeschoteld op ons beeldscherm. Deze verscheen toen ik bezig was digitale foto’s van de camera over te zetten op mijn pc.
In zo’n geval wijzen we al gauw naar de vertaler, die zijn vak niet zou verstaan. Maar realiseert u zich wel hoe de gemiddelde softwarevertaler zijn werk moet doen? Dacht u dat hij complete teksten onder ogen krijgt om hier in de vertaling een mooi geheel van te smeden?
Industriële productie
Softwarevertalers – de lopendebandwerkers van de vertaalindustrie – krijgen op hun scherm massale hoeveelheden losse zinnen en woorden ter vertaling aangeboden, vaak zonder context. Ze werken eigenlijk nooit meer aan een compleet, afgerond product, maar vertalen wijzigingen op eerdere versies. Bovendien wordt één zin of tekstblokje vaak op verschillende plekken ingezet. Dan kan het voorkomen dat een vertaling prima geschikt is op de ene plek, maar niet meer helemaal klopt als deze in een andere context wordt gebruikt.
Een goed bedoelde ingreep kan verkeerd uitpakken
Dat zien we ook in het voorbeeld aan het begin van dit stukje. De eerste zin zal in de oorspronkelijke Engelse versie wel zoiets zijn geweest als: “Do not disconnect the camera before the transfer is completed.” En dan zie ik hem voor me, de goed opgeleide vertaler. Hij heeft geleerd dat mededelingen in ontkennende vorm (niet … voordat…) voor lezers moeilijker te verwerken zijn dan gewone bevestigende zinnen, en besluit de communicatiekwaliteit van de zin te verbeteren door de ontkenning eruit te halen. Goed idee? Kennelijk niet, want de zin die hierop aansluit wordt nu ineens heel onlogisch.
Oppassen dus
Zo zijn er vele valkuilen als je moet vertalen zonder context. Hoe moet je bijvoorbeeld omgaan met homografen – woorden die hetzelfde worden geschreven maar verschillende betekenissen hebben? Is measure een maateenheid of een maatregel? Gaat het bij ring om een cirkel of om een geluid?
Bij de vertaling van losse zinnen moet de vertaler zich er voortdurend van bewust zijn dat hij de context mist. Hij moet proberen zich voor te stellen hoe die zin zou kunnen worden gebruikt en zich afvragen of er misschien verschillende plausibele interpretaties zijn. Als dat het geval is, moet hij navraag doen bij de opdrachtgever.
En hij doet er goed aan altijd voorzichtig te zijn en dicht bij de brontekst te blijven zonder dat dit leidt tot onmogelijke, onleesbare zinnen. Dat is puzzelen op de vierkante millimeter!
Een mooi vak, vertaler. Toch?